Polacy wciąż płacą za prawo do grobu. Pieniądze mogą trafić z powrotem do nich
Opłaty cmentarne od dawna budzą kontrowersje, jednak dopiero ostatnio trafiły na wokandę sądową. Prokuratura zdecydowała się zaskarżyć regulamin największego radomskiego cmentarza, podważając zgodność z prawem pobieranych tam opłat. W przypadku przyznania racji prokuraturze konsekwencje dotkną nie tylko mieszkańców, ale także samorządy z całej Polski. To nie pierwszy taki przypadek – wcześniej podobne spory miały miejsce w innych miastach, a jedno z najgłośniejszych orzeczeń wydał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie.
Czy gminy będą zmuszone zwracać pobrane przez lata opłaty za prawo do grobu?
Płatność za miejsce na cmentarzu może okazać się nieuzasadniona
Regulamin, którego legalność jest kwestionowana, uchwalono w 2016 roku. Oprócz wyznaczania cen za groby czy usługi pogrzebowe, zawiera on także rozwiązania dotyczące dodatkowych opłat, takich jak przedłużenie prawa do grobu po 20 latach, czy opłaty za korzystanie z infrastruktury cmentarnej oraz czynności administracyjne.
Zdaniem organów ścigania część z tych dodatkowych opłat nie znajduje podstawy prawnej w przepisach dotyczących funkcjonowania cmentarzy komunalnych. Jeśli sąd uchyli te zapisy, może to diametralnie zmienić dotychczasowy system poboru opłat w nekropoliach w całym kraju.
W podobnej sprawie, rozstrzygniętej w październiku 2024 r., WSA w Olsztynie przyznał rację mieszkańcowi, który odwołał się od konieczności zapłaty tzw. opłaty eksploatacyjnej w wysokości 1000 zł za grób murowany po upływie 20 lat od pochówku. Gmina broniła się, powołując na Ustawę o mieniu komunalnym, jednak sąd wskazał, że opłata nie ma wystarczających podstaw prawnych.
Samorządy mogą pobierać wyłącznie opłaty bezpośrednio związane z pochówkiem, a wszelkie inne dodatkowe obciążenia finansowe są sprzeczne z obowiązującymi przepisami – podkreślił sąd.
Mimo że orzeczenie nie jest prawomocne, wzbudza ono już teraz silne emocje wśród zarządców cmentarzy i samorządowców.
Zwrot pieniędzy dla Polaków? To możliwe, ale…
Dla wielu samorządów, które finansują utrzymanie cmentarzy dzięki pobieranym opłatom, unieważnienie części regulaminu może oznaczać poważne kłopoty finansowe. System pozwalający do tej pory na bilansowanie kosztów nekropolii może okazać się niewydolny.
Jeśli kolejne podobne wyroki staną się powszechne, gminy będą zmuszone poszukiwać dodatkowych źródeł finansowania, co najpewniej oznacza wzrost udziału środków z budżetów samorządowych lub konieczność zmiany sposobu zarządzania cmentarzami.
Największe kontrowersje wzbudza jednak perspektywa zwrotu pieniędzy już pobranych za prawo do grobu. Jeżeli sądy zdecydują, że te opłaty były pobierane bezprawnie, znaczna liczba mieszkańców może domagać się zwrotu środków. Skala potencjalnych roszczeń może sięgnąć milionów złotych, co dla wielu gmin będzie znaczącym obciążeniem.
Konsekwencje dla całego kraju
Dotychczasowe wyniki spraw sądowych wpływają na całokształt funkcjonowania systemu opłat na cmentarzach komunalnych. Regulacje zaproponowane przez samorządy mogą zostać podważone, co skutkować będzie zmianami w prawie oraz koniecznością reorganizacji finansów cmentarnych.
Jak wskazują eksperci, ta kwestia wymaga szybkiego wyjaśnienia, ponieważ dotyczy bardzo dużej grupy obywateli oraz budżetów lokalnych społeczności. Wprowadzanie opłat bez należytej podstawy prawnej może być nie tylko niekorzystne dla mieszkańców, ale także prowadzić do nieplanowanych kryzysów finansowych u samorządów.
Szansa na zmiany i nowe rozwiązania
W przypadku potwierdzenia opinii prokuratury przez sądy, samorządy będą musiały rozpocząć poszukiwania alternatywnych sposobów finansowania cmentarzy i administrowania nimi. To otworzy dyskusję o możliwych modelach zarządzania nekropoliami, które bardziej transparentnie i zgodnie z przepisami prawnymi będą regulowały kwestie kosztów związanych z pochówkami i utrzymaniem miejsc pamięci.
Ważne dla wszystkich obywateli będzie śledzenie kolejnych decyzji sądowych, które mogą wpłynąć na zasady pobierania opłat cmentarnych, a nawet na możliwość odzyskania części pieniędzy zapłaconych w przeszłości.